AĞAÇLARIN TRANSPLANTASYONU (Söküm ve Taşıma)

Ağaç transplantasyonu, bir ağacın çeşitli amaçlarla, bulunduğu yerden uygun bir şekilde çıkarılıp istenen başka bir yere nakledilerek dikilmesi işlemi olup, günümüzde çağdaş peyzaj mimarlığı uygulamalarının özellikle çevre ve yeşil alan düzenleme çalışmalarında büyük önem taşımaktadır.Zira ağaç transplantasyonu sayesinde çok kısa süre içinde büyük bitkilerle kaplı yeşil alanlar tesis edilebilmekte, böylece uzun yıllar bekleme zorunluluğu ortadan kalkmaktadır. Bu yolla birkaç yıl öncesine kadar tamamen boş olan alanlar, 30-40 yaşlı büyük ağaçla kaplı yemyeşil olimpiyat köyleri, fuarlar, ulusal-uluslararası bahçe sergileri, kent parkları haline dönüştürülebilmektedir. Ancak büyük ağaçların transplantasyonu kolay bir iş olmayıp, tecrübeli elemanlarla çeşitli araç, gereç ve makineleri gerektiren son derece teknik bir iştir.

Taşınacak ağaçlar, bu amaçla, büyük bitkiler yetiştiren fidanlıklardan ya da herhangi bir açık alandan veya ormanlık ve koruluk alanlardan sağlanır.

Büyük ağaçların transplantasyonunda, seçilen ağacın türü ile bu ağacın bulunduğu yerin toprak özellikleri, başarıyı büyük ölçüde etkiler. Her ağaç türünü aynı başarıyla taşımak mümkün değildir. Genel bir kural olarak yüzeysel kök sistemine sahip ağaçlar, kazık kök sistemine sahip ağaçlardan daha kolay taşınır. Dişbudak, karaağaç, ıhlamur, Akçaağaç, bazı meşe türleri, kavak, söğüt, mazı, servi gibi pullu yapraklı konifer ve palmiyeler büyük başarıyla taşınan ağaç türlerine örnek olarak gösterilebilir. Kayalık alanlarda ya da kumlu topraklarda yaşayan bir ağacı taşımak, kökleri muhafaza edebilecek bir kök balyası oluşturmanın bu tür zeminlerde çok güç olması nedeniyle hemen, hemen imkansızdır. Bitkinin eski ve yeni yeri arasında yetişme ortamı koşulları açısından (özellikle iklim, rakım, gölge, bakı vb. ) önemli farklar bulunmalıdır.

Yapraklarını döken ağaç türlerinde taşıma, olabildiğince ağacın yapraksız olduğu dönemlerde, herdem yeşil ağaçlarda ise bu ağaçların kış içinde taze kökler oluşturmaları ve geç ilkbahara kadar tekrar yapmamaları nedeniyle Ekim-Kasım aylarında ya da ilkbaharda gerçekleştirilir. Ayrıca kökler üzerindeki yararlı mikroorganizmaların güneş radyasyonundan zarar görmemeleri için, taşıma güneşsiz gün ve saatlerde yapılmalıdır. Palmiye cinsleri mayıs ayında taşınmalıdır.

Transplantasyon için fidanlıklar dışından sağlanacak ağaçlara, zorunlu özel durumlar dışında iki yıllık bir dönemi kapsayan ön hazırlık işlemleri uygulanır. Seçilen ağacın kök boğazı çevresinde gövde çapının en az beş katı kadar yarı çaplı daire seklinde bir hendek, yarısı ilk yılın ilkbaharında, kalan yarısı da ikinci yılın ilkbaharında olacak şekilde 30x50 cm boyutlarında kazılarak, hendek içindeki kökler keskin bir bıçakla kesilir ve kılcal köklenmeyi teşvik için çukur, humusca zengin toprakla tekrar doldurulur. Bu sayede taşıma zamanına kadar dar bir alanda çoğalan ve keçeleşen kılcal kökler, oluşturulacak kök balyasını sağlam bir hale getirir. Bu işlem zorunlu durumlarda bir yılda tamamlanacak şekilde de uygulanabilir.

Taşıma ön hazırlıklarından sonra, sıra sağlam bir kök balyası oluşturmaya gelmiştir. Bu balya, kökleri saran toprağın dağılmaması amacıyla yapılır. Bu sayede özellikle kılcal kökler, balya içinde toprakla temaslarını kaybetmemekte ve kısa süre sonra gelişmelerini sürdürebilmektedir.Ayrıca kök balyası, köklerin güneş ve rüzgar gibi dış etkilerden zarar görmelerini, kırılma ve zedelenmelerini önlemektedir. Balya büyüklüğüyle ilgili olarak, yapraklarını döken ağaçlarda, 15 cm gövde çapına sahip bir ağaç için oluşturulacak kök balyası minimum olarak 160 cm çapında ve 85 cm yükseklikte olmalıdır. Herdem yeşil ağaçlarda balya çapı daha küçük, fakat yüksekliği daha fazla olmaktadır. Kazılarak çıkarılacak hale getirilen kök balyası dağılmaması için dondurma, paketleme, telle sarma, zincirleme, halatlama, fıçılama, kasalama gibi yöntemlerle sağlamlaştırılır.

Bu aşamadan sonra ağaç , çeşitli yöntemlerle bulunduğu yerden kaldırılarak nakledici araca yüklenir. Bu esnada ağaç gövdesi, taşıma aletlerinin takıldığı noktalarda kabuk ve kambiyum ezilmelerine karşı kesinlikle korunmalıdır.

Taşıma, söküm, nakil ve tekrar dikim işleri ancak uygun koşullarda çok kısa sürede kolay bir şekilde bu işleri yapacak biçimde geliştirilmiş ağaç taşıyıcılarla (Tree Mover ) da gerçekleştirilebilir.

Yeni dikim çukuru, önceden, ağacın tüm kök sisteminin rahatça yerleştirilebileceği genişlik ve derinlikte hazırlanmalıdır. Ağaç, eski yerinde hangi konumda duruyorsa, yeni yerinde de aynı konumda yerleştirilmeli. Kök boğazı toprak çizgisi de yeni dikim yerinde toprak hizasında kalmalıdır. Kök balyası üzerinde bulunan ve zamanla toprakta çürümeyecek plastik benzeri malzemeler uzaklaştırılmalıdır.

Ağaç yeni yerine yerleştirildikten sonra, kök balyası çevreside hiç hava boşluğu kalmayacak şekilde boşluklar doldurulmalı ve toprak bolca sulanmalıdır.

Dikimden sonra ağacın yaşamını sağlıklı biçimde sürdürebilmesi için birtakım önlemler gereklidir. Bunların başlıcaları, destekleme, terlemeyi azaltma, sarma ve mulçlamadır. Destekleme, ağacın toprakla bağlantısını, güçlendirmek amacıyla çelik teller ya da büyük kazıklar yardımıyla yapılır.

Terlemeyi (Transpirasyon) azaltma önlemleri, yapraklı ağaçların taşınma sında önemlidir. Zira taşınan yapraklı ağaç, terleme yoluyla hızla su kaybedecektir. Bu amaçla, ağaç tacının budamayla seyreltilmesi, yapraklara antitranspirant maddelerin püskürtülmesi, taç içine püskürtme gibi önlemler alınır.

Fazla güneşten ileri gelen hastalıklardan gövdeyi korumak, kabuğun kurumasını engellemek ve ağaç kurdu saldırısı ihtimalini azaltmak için taşınan ağaçların gövde ve büyük dalları jüt, çuval bezi, özel olarak hazırlanmış krepon kağıtları, kenevirden dokunmuş kumaşlar veya hasırla iyice sarılır. Değerli ağaçlarla çalışmada, özellikle herdem yeşil ağaçlar sonbaharda taşındıklarında, köklerin üstündeki alana saman, yaprak çürüğü, iyi yanmış çiftlik gübresi ile mulçlama yapılır. Mulç , toprak sıcaklığının düzensiz değişimine engel olur ; toprak sıcaklığını ve toprak nemini korur. Ayrıca, taşınan büyük ağaçlar bu aşamaları takiben en az iki yıllık özel bir bakıma gerek duyar.

Orman içinde kolayca büyüyen ve gelişen ağaçların, taşındıkları "Yeni Evleri"nde rahat etmeleri için pek tabii ki iyi bir bakıma ihtiyaçları olacaktır. Çorak yerleri birden yeşillendirmek için bu kadar zahmete de değer sanırım...

Hüseyin YILMAZ

Ziraat Mühendisi

B.Ü.Fenbilimleri Çevre Tasarımı Y.L.P. Çalışması

2005