1. Orman Kavramının Tanımı

Orman; ağaçlarla birlikte diğer bitkiler, hayvanlar, mikroorganizmalar gibi canlı varlıklarla toprak hava, su, ışık ve sıcaklık gibi fiziksel çevre faktörlerinin birlikte oluşturdukları karşılıklı ilişkiler dokusunu simgeleyen bir ekosistemdir.

Orman; belirli özelliklere sahip yetişme ortamlarında var olan, ana öğeleri ağaç ve ağaççıklar olmak üzere, diğer bitkisel, hayvansal, mineral öğelerden oluşan, bu öğeler arasında karşılıklı etkileri ve kendine özgü yaşama beraberliği olan bir doğal varlık, yeryüzündeki tüm canlılara ve yakın çevresindeki insanlara orman ürünleri ile diğer yararlar sağlayan ulusal bir servettir (Arslanboğa, 2004).

Orman; beş metreden daha boylu orman ağaçlarının baskın olduğu ve birbirlerini etkileyecek sıklıkta bulunduğu, kendine özgü iklim ve toprak koşulları oluşturduğu bir yaşam birliğidir. Orman; bitki köklerinin etkileyebildiği 1-2 metre toprak derinliğinden ağaçların birkaç metre yukarısına kadar uzanan ve en az bir hektar alan kaplayan bir varlıktır. Ormanı oluşturan sonsuz sayıdaki tüm madde ve olaylar birbirleriyle karşılıklı ilişki ve etkileşim halindedirler. Bu haliyle orman, çok sayıda bitki ve hayvan popülâsyonlarından oluşan bir yaşama ortaklığı, bir yaşam birliği, bir ekosistem ve hatta büyük bir canlı organizma olarak tanımlanmaktadır. Ormanın baskın elemanı ağaçlardır. Bu nedenle orman, ancak orman ağaçlarının toplu halde yaşayabildiği bir ortamda kurulabilir.

2. Kent, Kentleşme, Yeşil Alan Kavramlarının Tanımı

Kent-kentleşme, T.D.K'nın Türkçe sözlüğünde kent (şehir); "Nüfusunun çoğu ticaret, sanayi ve yönetimle ilgili işlerle uğraşan, tarımsal etkinliklerin olmadığı yerleşim alanı..." olarak tanımlanmaktadır (Türkçe Sözlük, 1998).

Aristoya göre "kent farklı tür bireylerden oluşur; aynı tür bireyler kenti oluşturamaz". Ayrıca kent çevresindeki kırsal alanla bir bütündür.

Kentlerin önemli fiziksel öğeleri vardır. En önemli fiziksel öğesi yapılardır. Yerleşmelerde ilk önce yapılar oluşturulmuş, öteki öğeler onları izlemiştir. Kentlerin ikinci fiziksel öğesi yoldur. Kent içindeki ulaşımı sağlayan yollar, önce yapılar arasında bırakılan boşluklar şeklinde ortaya çıkmış, bunların gelişip çeşitlenmeleriyle, sokaklar, caddeler, bulvarlar oluşmuştur. Bir başka kent öğesi de alandır. Alanlar yollardan türemiş, zamanla işlev ve biçim değiştirerek bağımsız birer öğe durumuna gelmiştir. Bazen bir alışveriş merkezi, bazen toplumsal buluşma yeri işlevi görürler. Planlanmış yeşil alanlar, kentlerin bir başka fiziksel öğesini oluşturur. Parklar, bahçeler, hayvanat bahçeleri, koruluklar gibi pek çok yeşil alan türleri vardır (Direk, 2004).

Yeşil alan barınma, çalışma gibi halkın yerel ihtiyaçları dışında kalan, halkın bir takım rekreatif ihtiyaçlarına cevap veren, kent yönetimi tarafından düzenlenen; gezme, eğlence ve boş zamanları değerlendirmek amacıyla bitkilendirilmiş; kentte yaşayanların ortak olarak kullandıkları doğal alanlardır. Bu alanlar fonksiyon alanları içinde de bulunabilir. Ağaçtan ormana kadar yeşil örtü ile ilgili tüm doğa elemanları bu tanımın içinde yer almaktadır (Dil, 2004).

Kentlerde insan topluluklarının yaş, kültür, meslek, sosyal ve ekonomik durumlarına göre yeşil alan ihtiyaçlarında da farklılıklar ortaya çıkmaktadır. Bu farklılıklar kentlerde çeşitli tipte yeşil alanların ortaya çıkmasına neden olmuştur. Yeşil alanlar, etki alanlarına, işlevlerine göre bina düzeyinde, ilköğretim ünitesi düzeyinde, mahalle ünitesi düzeyinde ve kent ünitesi düzeyinde olmak üzere 4 grupta sınıflandırılabilir (Aksoy, 2001).

• Bina Düzeyinde Yeşil Alanlar: Binanın ön, arka ve yan bahçeleri.

• İlköğretim Ünitesi Düzeyinde Yeşil Alanlar: Tek konut ve apartman bahçeleri, yol ağaçlandırmaları, refüjler ve konut grupları arasındaki oyun alanları.

• Mahalle Ünitesi Düzeyinde Yeşil Alanlar: Oyun ve spor alanı, mahalle parkı.

• Kent Ünitesi Düzeyinde Yeşil Alanlar: Şehir parkları, spor tesis alanları, kent ormanları, fuar ve sergi alanları, hayvanat bahçeleri, botanik bahçeleri.

3. Kent Ormancılığının Tanımı

İlk defa 1965 yılında Prof. Dr. John. W. Andresen tarafından ormancılık literatürüne sokulan bu kavram; Kent Ormanı adı verilen ve şehirler içinde ve çevresindeki yol kenarı ağaçları ile park, bahçe ve koru­lardaki bütün odunsu bitkileri içine alan vejetasyona uygulanan teknik ve biyolojik faaliyetleri kapsamaktadır (Atay, 1988). Kent ormancılığı; halkın eğlenme, dinlenme ve sağlığına hizmet eden, kent ekosistemini düzenleyen ve kentin içinde ve çevresinde bulunan ağaç, ormanlar ve bu alanların tesisi, yönetimi ve planlanmasıdır.       

Kent planlamasında, kent halkının rekreatif ihtiyaçlarının yerine geti­rilmesi ve insan-doğa ilişkilerini kesintisiz sürdürülebilmesi esas alınır (Pamay, 1978).

Büyük yerleşim yerlerinin içinde ve civarında eskiden kalan koru­luklar ile şehir civarında sonradan kurulan yeşil kuşak ormanları, mesire yer­leri ve kamuya ait bina bahçelerindeki ağaç toplulukları ve parklar kent ormanı olarak kabul edilmektedir. İşte kent ormancılığı, bu ormanlara dönük uygulamaların teknik adıdır. Bu terim, ormancılık literatürüne yeni girmiş olmasına karşı, ilişkili olduğu temel disiplinler çok eskidir. Bu tür ormancılık başlangıçta park, bahçe ve yol kenarlarındaki ağaçların yetiştirme ve bakımıyla sınırlı kalmıştır. Ancak günümüzde kent ormancılığı denince, akla ormancılığın spesifik bir uygulama alanı gelmektedir. Bu tip ormancılığın günümüzde kastedilen anlamı; "Şehir halkının psikolojik, sosyolojik ve ekonomik refahı için ağaç yetiştirmek ve amaneje etmek" tir (Atay, 1988).

Kent ormancılığında uygulanan ormancılık teknikleri daha çok bakım ve korumaya yöneliktir. Kent ormanlarındaki ağaçlar daha çok steril dolgu toprak ve uygun olmayan yetişme ortamlarında bulunur. Ortama uyum sağlayarak büyüme ve gelişmeleri oldukça güçtür. Bu sebeple de, bakım ve korumaya olan ihtiyaçları, doğal ormanlara göre çok fazladır. Kent ormancılığında uygulanan bakım ve koruma önlemleri, önem derecesine göre şöyle sıralanır (Atay, 1988).

• Budama,

• Yaraların bakımı,

• Kovukların doldurulması,

• İnsan zararlarına karşı koruma,

• Hayvan zararlarına karşı koruma,

• Yangınlardan korumadır.

 

Orman Genel Müdürlüğü tarafından yayınlanan "Kent Ormanları" broşüründe kent ormanı şöyle tarif edilmektedir; "İnsanların doğayla bütünleşme ve dinlenme ihtiyaçlarının karşılan­ması için ekolojik, sosyal ve kültürel amaçlı olarak planlanan ve bu amaç kapsamında belirli kriterler çerçevesinde özellikle kent halkının faydalan­masına sunulan alanlardır."

Kent ormancılığı; topluma estetik, ekonomik, psikolojik ve sosyolojik faydalar sağlayan, kent ­toplum ekosistemleri içinde veya çevresindeki orman kaynakları ve ağaçların, yönetimi, teknolojisi, bilimi ve sanatıdır. Miller' a göre kent ormanı, kent içi veya çevresindeki orman kaynakları ve ağaçlardır (Miller, 1997).

Kent ormanı ve ormancılığı terimini ormancılık literatürüne katmış bazı ülkelerin tanımları özet olarak Tablo l'de verilmiştir.

Kent ormanı konusundaki isim farklılığının yanı sıra, kent ormanı olarak tanımlanan unsurlarda da ayrılıklar bulunmaktadır.

• Park ve bahçeler

• Ormanlar

• Diğer yeşil alanlar

• Kent içi doğal alanlar

• Kentlerdeki cadde ağaçlandırmaları

• Meyve ağaçlarının bulunduğu sahalar

• Plantasyon sahaları

• Kentlerdeki açık alanların bitkilerle tasarlandığı alanlar

• Mezarlıklar değişik ülkelerin kent ormanı tanımı kapsamında yer almaktadır.

 

Tablo 1. Farklı Ülkelere Göre Kent Ormanı ve Ormancılığı Tanımları (Konijnendijk, 2003)

Finlandiya	Kent alanı içinde veya çevresinde yer alan, temel amacı ve fonksiyonu rekreasyon olan orman alanlarıdır (Konijnendijk, 2003 ).
Almanya	Kent insanın rekreasyon ihtiyacını karşılamak için yönetilen ve tasarlanan alanlar olarak ifade edilmiştir (Konijnendijk, 2003).
Meksika	Kentlerde yaşayan insanların yaşam kalitelerini yükselten, rekreasyon imkanları sunan yeşil alanlardır. (www. fao.org/docrep7u9300e/u9300eO6.html)
Yunanistan	Kentsel yeşil alanlar olarak tanımlanır. Bu tanıma göre; şehirlerde cadde kenarlarında bulunan ağaçlar, şehir kenarlarındaki park ve bahçeler, şehir ve kasaba etrafındaki ormanlar (Konijnendijk, 2003).
Litvanya	Kentlerdeki cadde ağaçlandırmalarını ve diğer yeşil alanları kapsar (Konijnendijk, 2003).
Slovenya	Vatandaşlar için çevresel ve sosyal fonksiyonlara sahip olan park ve ağaçlık alanların kaynağı olarak tanımlanmıştır (Konijnendijk, 2003).
İngiltere	Kent içi doğal alanlar, ağaçlıklar, yol kenarı ağaçlandırmalar, kamu parkları ve bahçeler olarak tanımlanmıştır (www. nufı.ı.org.uk/).
Çin	Yol kenarı ağaçlandırmaları, park bahçe ve meyve ağaçları ve kent içi yeşil alanları kapsamaktadır (www. urban forestry in bejii).
ABD	Toplumun yaşam kalitesinin zenginleşmesinde yarar sağlayan vejetasyon ve yeşil alanlar bütünüdür (http://wcufre.ucdavis.edu).
İzlanda	Odun ihtiyacı, doğal güzellik, peyzaj, hayvan barınağı, rekreasyon gibi topluma pozitif değerler sağlayan kent alanları yasal sınırları içinde yer alan ağaç meşcereleri ve plantasyon sahalarıdır (Konijnendijk, 2003).
İrlanda	Bir kent alanının içindeki ve etrafındaki ormanlık alan ve ağaçların tümüdür (Konijnendijk, 2003).
İtalya	Kent orman ve ağaçları kavramı; "kent yeşilliği" kavramıyla açıklanır ve kentlerdeki açık alanların bitkilerle tasarlanmasıdır (Konijnendijk, 2003).
Hollanda	Kent ormanı; ifadesi yerine "kentsel yeşil" ifadesi kullanılır. Kent içi yeşil alanlardır (Konijnendijk, 2003).
Asya Pasifik Ülkeleri	Kentselleşmeden etkilenerek büyüyen geleneksel kırsal orman bölgeleri içerisinde kalan ormanlık alanlardır. Kent içi ve çevresinde fonksiyonel, uyumlu ağaçlar tasarlayarak orman parçaları üzerinde yapılardır (www. fao.org/dogrep7003/x i 577eO4.htm1).

 

Tablo l' den de anlaşılacağı üzere, bazı ülke tanımları içinde kent orman ifadesi yerine, kentsel yeşil alanlar, kent yeşili, kentsel yeşil gibi kavramlar kul­lanılmaktadır. Kent ormanı konusunda ülkeler arasında isim ve tanım farklılıkları olmasına rağmen kent ormanlarının amaçları ve fonksiyonları;

• Rekreasyon ihtiyacını karşılama

• Çevresel ve sosyal fonksiyonlar sağlama

• Kentsel yaşam kalitesinin artırılması

• Yaban hayatı için yaşam alanı olma, başlıkları altında toplanmıştır.

Diğer bir tanıma göre ise kent ormanı, başta kentin içinde bulunan fakat daha ziyade yakın çevresindeki büyükçe boyutlar gösteren rekreasyon ormanları ve mesire yerleri, çeşitli karakterdeki park ormanları, milli park­lar, büyük, küçük ağaç topluluklarının oluşturduğu korular ve şehir parkları olmak üzere bünyelerinde münferit, küme ve gruplar veya sıralar halinde ağaçları ve süs çalılarına kadar boy boy ağaççıklar, çiçek tarhlarını, çim alan­larını ve bunlarla uyumlu bulunması gerekli yol, oyun yerleri, havuzlar gibi yapay tesisleri içeren çeşitli tiplerdeki alanların tümüdür (Saatçioğlu,1978).

Kent ormanı tanımı içine bir kentin içinde ve yakın çevresinde tabiat ormanından kalma koruluklar, sonradan tesis edilmiş suni ormanlar (yeşil kuşak uygulamaları dahil), şehir parkları, kamu binaları çevresi ve özel mülklerdeki ağaçlıklar, cadde ve yollardaki ağaçlar girmektedir. Böylece kent ormanı şehirler içinde ve çevresindeki bütün odunsu, en küçük kasabadan büyük şehirlere kadar tüm yerleşim alanları ve civarındaki tüm odunsu vejetasyonunu içine alır. Bu bağlamda kent ormancılığı kent içindeki ağaçlar yanında yerleşim alanlarının çevre koşullarını etkileyen yeşil kuşak alanlarını, belediye su havzalarını, rekreasyon alanlarını, kara yolu ağaçlandırmalarını kapsamaktadır (Atay,1988).

Kent ormancılığı, tarihi, mimarisi, dokusu, organizasyonu, kültürü ile sürdürülebilir kent yaşamını güvenceye almak ve kent toplumu­nun fizyolojik, psikolojik, ekonomik, toplumsal, moral düzeyine katkıda bulunmak üzere orman ekosistemlerinden, ağaçlıklardan, ağaç, ağaççık ve çalı gruplarından yararlanmak ve bu kay­nakları korumak, geliştirmek, yönetmektir (Geray, 2003).

Orman Genel Müdürlüğü kent ormanını, insanların doğayla bütünleşme ve dinlenme ihtiyaçlarının karşılanması için ekolojik, sosyal ve kültürel amaçlı olarak planlanan ve bu amaç kapsamında belirli kriterler çerçevesinde özellikle kent halkının yararlanmasına sunulan "ormanlık alanlar" şeklinde tanımlamaktadır.

Son yıllarda, özellikle büyük kentlerde tehlikeli boyutlara ulaşan çevre tahribatını azaltmak, kişi başına düşen yeşil alan miktarını arttırmak, kentlerin düzenli ve planlı gelişmesini sağlamak, insanlarımıza orman ve çevre sevgisini kazandırmak, dinlenme yerleri tesis etmek, ülkemizin turizm potansiyelini arttırmak ve toprak muhafaza önlemleri almak yoluyla yerleşim birimlerini sel ve taşkın zararlarından korumak amacıyla büyük kentler çevresinde yapılan ağaçlandırmalar olarak tanımlanan "yeşil kuşak ağaçlandırmaları" da kent ormanı kavramı içinde ele alınmaktadır (http://www.agm.gov.tr/).

Kaynak: Peyzaj Mimarı Murat ERMEYDAN, 2005 " KENT ORMANLARININ PLANLANMASI İSTANBUL ÖRNEĞİ"Bahceşehir Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü  Yüksek Lisans Tezi,İstanbul

Facebookta paylaş
Twitter'da paylaş
Google+'da paylaş!
Pinterest'te paylaş!