Camsılık: İrmik verimi ve makarna kalitesini etkileyen kriterler önemli düzeyde yetiştirme koşullarından etkilenmektedir. Örneğin 1000 dane ağırlığının çevre koşullarına bağlı olarak 20-60 gr arasında değiştiği saptanmıştır.
Yüksek sıcaklık, yetersiz su, hastalıklar ve yetiştirme tekniği uygulamaları bu kriteri etkilemektedir.
Bin dane ağırlığı düşük olduğu zaman dane kırışık ve cılız olmakta, irmik verimi olumsuz yönde etkilenmektedir.
Camsılık ile protein miktarı çevre koşullarından önemli düzeyde etkilenmektedir. Çeşit ve yetiştirme tekniği uygulamaları camsılık miktarına etkili olmasına rağmen asıl belirleyici faktör iklim koşullarıdır. Camsılık ve protein miktarını etkileyen dış faktörler, bitkinin olum dönemlerinin süresini etkileyen faktörlerdir. Danedeki nişasta birikimi sarı olum süresi kısa olduğunda az, uzun olduğunda ise fazla olmaktadır. Fakat kısa sarı olum süresinde camsılık ve protein miktarı fazla olurken, uzun sarı olum süresinde düşük olmaktadır. Döllenmeden sonra havanın yağışlı, serin ve nemli geçtiği çevre koşullarında camsılık ve protein miktarında azalma olmaktadır. Buna karşın vegatatif gelişme döneminde yağış fazla olursa ve generatif gelişme dönemi sıcak ve kurak geçerse bu kriterler de artmaktadır.
Buğday ve kalitesi kontrol edilebilen ve edilemeyen üretim faktörlerine bağlıdır. Kontrol edilebilen faktörler toprak koşulları ve yetiştirme tekniği uygulamalarıdır. Kontrol edilemeyen üretim faktörleri ise, iklim koşullarıdır.
* Makarnalık buğday yetiştirilecek alanların 1. ve 2. sınıf arazi olması verim ve kalite bakımından önemlidir.
* Toprakların organik madde miktarı yeterli olmalıdır. baklagil ekilişi artırılmalıdır.
* Makarnalık buğdaylar fazla ağır olmayan killi, killi- tınlı, tınlı- killi topraklarda iyi yetişir.
* Başaklanma ve çiçeklenme dönemindeki yağışlar özellikle makarnalık buğdayda dönmeye neden olduğundan zaman zaman kaliteyi dşürür.
* Döllenmeyi izleyen dönemde düşük nem ve yüksek sıcaklık danenin niteliğini yükseltir.
Dönme ve dönmeyi etkileyen faktörler:
Hangi tür veya çeşide ait olursa olsun buğday daneleri yapı bakımından 3 gruba ayrılır.
1- Yumuşak daneli buğdaylar
2- Sert daneli buğdaylar
3- Yarısert daneli buğdaylar
Yumuşak daneli buğdayların görünümü beyaz ve unlu yapıdadır. Sert daneli buğdayların görünümü ise cam gibi parlaktır. Yarı sert daneli buğdayların görünümü ise kısmen camsı, kısmen yumuşaktır. İşte bunlara dönmeli dane denir.
Dönme: Aslında sert, camsı yapılı danenin, yumuşak, unlu olması veya yumuşak daneli olan çeşitte danelerin az çok sert yapıda olmasıdır. Danenin yapısı buğdayın kalitesi bakımından önemlidir. Buğdayda sertlik arttıkça protein oranı yüksek olmaktadır. Makarnalık buğdaylar dane yapılarına göre genellikle 3 dereceye ayrılmıştır.
1. derece makarnalıklar %75 camsı dane
2. derece makarnalıklar %60 camsı dane
3. derece makarnalıklar %40 camsı dane kabul edilir.
Buğdayın protein oranının ve dolayısı ile kalitesinin yüksekliği yetiştiği ekolojik şartlarla ilgilidir. Sert buğday çeşitleri Yumsak buğday bölgelirinde yetiştirildikleri zaman daneler dönmeye uğramakta protein oranları e kaliteleri yumsak buğdaylardan pek az farklı olmaktadır.
Genel olarak verimi yüksek olan buğdayların protein oranı düşüktür. Danedeki dönmenin olmaması veya az olması danede protein oranının yüksek bulunmasına bağlıdır. Buna etki eden sebepler ise çoğunlukla çiçeklenme ve bundan sonraki devrede yağış ve ısı ile toprakta ki nitrat miktarına bağlıdır.Çiçeklenme devresinde havaserin,yağış ve nisbi nem fazla olursa bitki bol su bulucak ve tohum bağlama devresi uzayacaktır.
danede nişasta toplanması esas itibariyle süt erme safhasında başlayıp,bu devrenin sonuna doğru hızlanarak sarı olum safhasının sonuna kadar devam ettiği için çiçekten sonraki bu devrenin uzaması danede fazla miktarda nişastanın toplanmasına ve protein oranı düşük yumsak yapılı dane teşekkülüne sebibiyet verir.
Danenin olum (Erme) Devreleri
Süt erme devresi Protein birikmesi): Döllenmeden 20-25 gün sonra, protein %47-50’si sap ve yapraklarda önceden biriktirilmiştir ve daneye taşınır. Proteinin %50-53’ü ise sonradan sap ve yapraklarda yeniden meydana getirilerek daneye taşınır.
Sarı erme devresi (Nişasta birikmesi): Süt ermeden sonraki 10-25 gündür. Proteinin birikmesinin bitip, nişasta birikmesinin başladığı devredir. Süt erme devresinde bal peteği gibi oluşan protein ağlarının nişasta olduğu devredir.
Fizyolojik erme devresi: Danede biriken besin maddelerinin oluşmasının devam ettiği devredir. Kurak bölgelerde 2-3 gün, kıyı bölgelerinde ise 5-10 gün devam eder.
Tam erme devresi: Danede su kaybının devam ettiği devredir (su %14,5’un altına düşer).
Ölü erme devresi: Danede su oranının %14’ün altına düştüğü devredir. Bu devrede dane başakçıkla ilgisini kesmiştir.
Danede nişasta tanecikleri süt erme devresinde meydana gelen protein ağları içerisinde birikir. Bu ağlar ermenin ileri devrelerinde su kaybederek büzülür ve kısalırlar , aralarındaki nişasta taneciklerini sıkıştırır. Böylece daha sıkı yapılı olurlar. Dolayısıyla camsı görünüş kazanırlar. İşte endosperm hücreleri içerisindeki protein ağları ne kadar sık ve kalın ise ağların nişasta danelerini sıkıştırması o kadar fazla olur. Protein ağları zayıf ve bunlar arasına giren nişasta daneleri fazla olursa, su kaybedip büzülen ve küçülen ağlar fazla nişastanın basıncına dayanamayıp kopar, bu durumda dane camsı görünüşünü kaybeder, unlu görünüşü alır.
Danedeki unlu görünüm toplu iğne başı kadar olabileceği gibi bütün daneyi de sarabilir. Dane ister camsı, ister unlu olsun danedeki nişasta oranı protein oranından yüksektir.
İlimizde yetiştirilen makarnalık buğdayların isimleri şunlardır: Kunduru-1149, Çakmak-79, kızıltan-91, Altıntaş-95, Selçuklu-97, Altın 40/98, Yılmaz-98, Ankara-98, Çeşit, 1252, Mirzabey-2000.
Dönmeyi etkileyen faktörleri şöyle sıralayabiliriz.: Tür ve çeşit özelliği, yazlık ve kışlık ekim, besin maddeleri, yağışlar, erme devreleri ve hasat zamanı.
Tür ve çeşit özelliği: Dönme bazı türlerde daha çok, bazı türlerde daha az olur. Genel olarak buğday türlerinden triticum durum türleri camsı dane verirler. Burada türlerin biyolojik, yazlık yada kışlık olması, erkenci yada geç eren türler olması rol oynar. Bazı çeşitler yazlık ekilir ve sert daneli olurlar. Makarnalık buğdaylar, yurdumuz ve Akdeniz çevresinden başka dünyanın her yerinde yazlık ekilirler ve dönmesiz dane verirler.
Yazlık kışlık ekim: Alternatif bir çeşit, yazlık ekildiğinde camsı, kışlık ekildiğinde çoğunlukla dönmeli dane verir. Buna örnek olarak Çakmak-79’u verebiliriz. Çakmak-79 alternatif bir çeşittir ve dönmeli dane verir. Yazlık ekilenlerde dane ağırlığı azdır, fakat protein yüzdesi kışlıklardan fazladır.
Yazlık ekimlerde generatif devre kışlıklardan daha kısadır. Başaklanma ve erme zamanları daha sıcağa rastlar. Özellikle danede nişasta birikmesinin olduğu sarı erme devresi kısa sürdüğünden danede dönme yapacak kadar nişasta birikmesi olmaz.
Kışlık ekilen buğdaylarda vejetasyon devresi uzun ve kökler derinlere inmiş olduklarından, ilkbahar sıcaklarından yazlıklar kadar zarar görmezler. Generatif devreleri de bu yüzden daha uzun sürer. Bu arada sarı erme devresinin de uzun sürmesi kışlık buğday danelerinde dönmeyi artırır. Kışlık ekilen buğdayların daneleri yazlıklara göre daha iri ve ağırdır, fakat protein yüzdesi düşüktür. Yazlık ekilen buğdayların daneleri ise kışlıklara göre daha küçük ve cılız, fakat protein yüzdesi yüksektir. Kışlık ekim bol verim sağlarken, yazlık ekim üstün kalite sağlar.
Besin maddeleri: Tarıma yeni açılan bol hümüslü topraklarda camsı yapılı daneler elde edilir. Buğdayda üst gübre ve taban gübre olarak kullanılan azotlu gübrelerde danelerin camsı olmasını sağlar. Azotlu gübrelerin bitkilere erken devrelerde verilmesi, vejetasyonu hızlandıracağından bitkide erme devreleri, bu arada danede nişasta birikmesinin olduğu sarı erme devresi de uzar. Bunun sonucu olarak danede dönme fazla olur.
Bünyesinde bol miktarda fosfor bulunan topraklarda bitki kök sistemi iyi geliştiği için bitki vejetatif devrelerini çabuk atlatır. Daha erken çiçeklenir. Erme devreleri kısalır. Dönme az olur.
Bünyesinde bol potasyum bulunan topraklarda yetiştirilen buğdaylarda unlu daneler meydana getirirler. Çünkü potasyum, bitki bünyesinde su bilançosunu düzenler. Fazla potasyum karşısında bitki- su tüketimini ekonomik şekilde idare eder ve sonuç olarak erme devreleri uzar. Bitkide erme devrelerinin uzaması sonucu danedeki unluluk miktarı artar ve daneler dönmeli olur.
Yağışlar: Döllenmeden sonra meydana gelen erme devrelerinde havaların yağışlı ve serin geçtiği yerlerde danelerde unluluk artar. Yağışların bitki gelişmesinin ilk devresinde bol, generatif devrede az oluşu ise dönmesiz, proteini yüksek ürün sağlar.
Tür ve çeşit özelliği, ekim zamanı, toprağın besin maddeleri ne kadar uygun olursa olsun havaların erme devrelerinde yağışlı ve serin seyrettiği yerler ve yıllarda daneler unlu veya dönmeli olur.
Dönmeyi artıran faktörler genel olarak verimi artırır. Orta Anadolu Bölgesi ve geçit bölgelerimiz iklim bakımından üstün kaliteli ürün almaya elverişlidir. Bu bölge topraklarındaki alınabilir azot ve fosfor miktarları artırılırsa alınacak ürün kalitesi de yükselecektir.
Ekmeklik ve makarnalık buğdayların
dane ve başak özellikleri
Makarnalık ve ekmeklik buğdaylar arasındaki fark:
Dane özellikleri: Ekmeklik buğdaylarda daneler beyaz veya kırmızı renkte, danenin karın çzgisi çukuru az derin ve yan yüzeyler (yanaklar) yuvarlak görünüşlüdür. Dane kesiti gevşek ve unsu yapıdadır. Bazı ekmeklik çeşitlerden kırmızı daneli olanlar camsı görünümde olabilirler. Dane kesidinin unsu görünümünde olması protein oranının yüksek olmasından kaynaklanmaktadır.
Makarnalık buğdaylarda dane kehribar renkte, karın çizgisi çukuru derin ve belirgindir. Danenin yan yüzeyleri düz ve keskin, uzun ince bir görünüşe sahiptir. Dane ekmekliklere göre daha iri, kesidi ise camsı ve serttir. Bu sertlik protein oranının ekmeklik buğdaylara oranla daha yüksek olmasından ileri gelir.
Başak özellikleri: Ekmeklik buğdaylarda başakcıklar başak ekseni üzerinde seyrek olarak dizilmişlerdir. Başak çeşit farklılığı olarak kılçıklı ve kılçıksız olabilir. Başak kavuzları beyazdan koyu kahverengiye kadar değişebilir.
Ak-702 (Topbaş) buğdaylarda ise başaklar kısa ve başakçıklar, başak ekseni üzerinde sık olarak dizilmişlerdir. Başak uç kısımlara doğru daralır. Başak kavuzları beyaz ve kırmızı renkte olan çeşitleri vardır. Başakları kılçıklıdır. Kavuzları tüylüdür.
Makarnalık buğdaylarda başakcıklar, başak ekseni üzerinde sık ve kiremit şeklinde dizilmiştir. Başak yanlardan basık şekilde görülür.
Makarnalık buğdayların başakları kılçıklıdır. Başak kavuzları genellikle koyu kahverengi olup, çeşit özelliği olarak beyaz kavuzlu olanları da vardır. Dış kavuzlar iyi gelişmiştir. Makarnalık buğdaylarda çeşit özelliği olarak başağın altındaki boğum arasının üst kısmı özle doludur.
Facebookta paylaş
Twitter'da paylaş
Google+'da paylaş!
Pinterest'te paylaş!