Bu dersimizde de yaprakları yenilen sebzelerden ıspanak, lahana, pırasa ve marulun yetiştirilme tekniğini ve önem;~ özelliklerini inceleyeceğiz.
Bu sebzelerin hepsinin birer kışlık sebze olduğunu unutmayalım...
GELENEKSEL SEBZE ISPANAK
Önemli bir kış sebzesi olan ıspanak bileşiminde bulunan mineral maddeler ve vitaminler nedeniyle besin değeri oldukça yüksek, kombine bir sebzedir. Ispanak, kış aylarında sebze sayısının az olması nedeniyle tüketicilerin vazgeçemedikleri değerli ve geleneksel bir sebzedir.
BESIN DEĞERI YÜKSEKTIR! AMA DIKKAT!
Beslenme açısından çok değerli olmakla birlikte, bileşiminde okzalik asit, nitrit ve nitratlar fazla bulunduğu için bazen zehirlenmelere de neden olabilir. Bu yüzden hasat zamanı geçmiş, hasattan sonra çok beklemiş ve pişirildikten sonra beklemiş ıspanakların yenmesi doğru değildir. Beslenme ve sağlık bakımından sayısız faydaları vardır. Hatta ıspanağın şeker hastalığı ve şişmanlık gibi sık rastlanan şikayet ve hastalıklara iyi geldiği de bilinmektedir.
SICAK VE KURAK IKLIMI SEVMEZ
Ispanak serin iklim sebzesidir. Sıcak ve kurağı sevmez. 15- 20°C'lik sıcaklıklar ıspanak için idealdir.
ERKEK VE DIŞI BITKILERI AYRI
Ispanaklarda 3 farklı tip çiçek yapısına rastlanmasına rağmen, kültür çeşitlerinin büyük çoğunluğu 2 evciklidir. Yani erkek ve dişi çiçeğe sahip bitkiler ayrı ayrıdır. Erkek çiçekler dişi çiçeklerden çok daha önce görüldüğünden ve gelişmelerini daha çabuk tamamlayarak yapraklar sarardığından ayrıca az yaprak meydana getirerek düşük verime neden olduklarından üreticiler erkek çiçekli ıspanakları makbul saymazlar.
FARKLI YAPRAK TİPİ VAR
Ispanaklarda yaprak şekil, renk ve kalınlıkları farklılıklar gösterir. Üreticiler ve tüketiciler çeşit seçiminde bu noktalara dikkat ederler. Ispanak tohumları da dikenli ve dikensiz olabilmektedir. Kültür çeşitlerinin çoğu dikensiz tohumludur.
HUMUSLU TOPRAK
Toprak bakımından çok ağır olmamak şartıyla pek seçici değildir. Ancak tarımı için en iyi topraklar killi-tınlı ve humusça zengin olanlardır. Toprak pH'sı 6.5-7.5 olmalıdır.
YILBOYU ÜRETİM YAP
Ispanak ilkbahar ekimi, ilkbahar hasadı; sonbahar ekimi ve sonbahar hasadı, sonbahar ekimi ve ilkbahar hasadı olmak üzere üç değişik zamanda yetiştirilebilir. Avrupa ve Amerika'da yıl boyunca hasat yapılmasını sağlayan ekim sistemleri ve bu sistemlere uygun çeşitler geliştirilmiştir.
YABANCI OT MÜCADELESİ ŞART
Ekim yapılacak tarla önceden gübrelenerek bir-iki defa işlenir. Ot mücadelesi için ilaçlanır. Tırmıkla düzeltilir, veya traktörün arka tekerleklerine karık pulluğu takılarak 1.10 cm genişliğinde uzun masuralar hazırlanır. Ispanak düze serpme usulü veya büyük işletmelerde mibzerle, sıraya ekilir.
EKİM MESAFESİ NE OLMALI
Sıraya ekimde, sıralar arası 25 cm, çimlenmeden sonra sıra üzeri mesafe seyreltme ile 10 cm ye ayarlanır. Mibzerle ekimde sıra arası 35 cm e kadar çıkar. Tohumların ekim derinliği 3-4 cm olmalıdır. Çünkü bu bir bakıma toprak rutubetinin de garantisidir ve hafif topraklarda daha da önem kazanır. Dönüme 1-4 kg arasında tohum ekilebilir. Bizde 2-2.5 kg normaldir.
AŞIRI AZOTLU GÜBRE VERME!
Gübrelemenin toprak analizlerine göre ayarlanması doğru olur. Ispanak da azotlu gübrelerin durumu önemlidir. Ispanak özellikle sonbahar ve ilkbahar ekilip, hemen hasat edildiğinden fazla miktarda azotlu gübre verilirse, bu bitki içinde değişemeden birikmekte ve insan sağlığı açısından zararlı olmaktadır. Bu yüzden toplam olarak dekara 10 kg' ın üzerinde azot kullanılmamalıdır. Hasadı yaklaşmış ıspanaklara azotlu gübre verilmemelidir.
GÜBRE UYGULAMASI
Ispanağın ortalama gübre ihtiyacını şöyle özetleyebiliriz. Kısa yetiştirme periyodunda dekara 10-12 kg süperfosfat, 8-10 kg amonyum nitrat, 10-12 kg potasyum sülfat ve 5-10 kg kalsiyum sülfat verilir. Fosfat toprak işleme sırasında, diğerleri ekimle beraber verilmelidir.
-Sonbaharda ekilip, ilkbaharda hasat yapılacağı zaman, fosfat yine ekimden önce verilmeli, azotlu ve potasyumlu gübrelerin yarısı ekimle beraber, diğer yarıları ilkbaharda bitkilerde gelişme başlayınca kalsiyumlu gübre ile beraber verilmelidir.
FAZLA BAKIM İSTEMEZ
Tohum ekiminde 15-20 gün sonra bitkiler toprak yüzüne çıkar. Birinci çapada seyreltme yapılır. Yağış durumuna göre sulama, çapalama ve otlarla mücadele, hastalık ve zararlılarla mücadele normal bakım işleridir. Ispanak yağışlı ve nemli mevsimlerde yetiştirildiğinden mildiyö önemli zararlar yapabilir. Ayrıca bazı virüs hastalıkları görülebilir.
2 AY SONRA NASAT
Hasat, çeşidin erkenci veya geçci oluşuna göre, tohum ekiminden 2-2.5 ay sonra başlar ve 1-1.5 ay devam eder. Ispanaklar ortalama olarak 8-10 yapraklı olunca hasada gelmiş demektir.
MAKİNALI HASAT
Büyük işletmelerde makinalı hasat daha uygundur. Makinalar ıspanağı ya kökü ile çıkarır, veya toprak üstü kısmını biçer. Yıkanan ve kök boğazının 1-2 cm altından kökleri kesilen ıspanaklar çuvallarla veya sandıklarla pazara sevk edilir.
ELLE HASAT
Küçük işletmelerde hasat sık sık ve elle yapılır. İlk hasatta gelişenler alınır. Bu bir çeşit seyreltme yerine geçer.
NE KADAR ÜRÜN?
Dekara verim ülkemizde 750-1200 kg kadar olup, bunun kışın, elle kademeli hasat yaparak 3 tona kadar çıkartılmasının mümkün olduğu bilgilerimizden anlaşılmaktadır.
LAHANALAR
Lahanalar iki yıllık kültür sebzesidir. Birinci sene yenilen baş veya yaprak kısımları ikinci sene ise çiçekleri ve tohumları oluşur. Lahanalar yaprak veya baş şeklinde olmalarına, yaprak renklerine, başlarının şekil ve iriliklerine, baş sıklığı ve yaprak karakterlerine göre değişik şekillerde sınıflandırılırlar.
FARKLI TÜRLERİ VAR
Ülkemizde geniş çapta üretimi yapılan baş ve yaprak lahanaların yanında son yıllarda Brüksel lahanası ve Çin lahanası da üretilmektedir.
Şekil 1. Baş lahananın görünümü.
Şekil 2. Çin lahanasının görünümü.
KIŞ SEBZESI
Kışlık sebzeler içerisinde yer âlan lahanalar, ülkemizde genelde kışın tüketiİen bir sebze olmasına karşın Avrupa ve Amerika'da yıl boyu üretimi yapılmaktadır.
YÜKSEK SICAKLIĞI SEVMEZ
Lahanaların baş oluşturabilmeleri için en uygun sıcaklık 15°C- 20°C dir. 25°C nin üzerinde büyüme yavaşlamakta lahanalar normal gelişmeyip başlar küçük kalmaktadır. Geçci çeşitler -10°C sıcaklıklara dayanırlar. Ancak düşük sıcaklıkta kalma süresinin artması zararlanmalara yol açar. Baş bağlamak üzere olan genç bitkiler olgun bitkilere göre düşük sıcaklıklara daha dayanıklıdır.
NEMLİ HAVA VE SU
Lahanalar suyu çok severler bu nedenle sıcaklığın yüksek olduğu ilk gelişme devresinde sulamaya gereken ı~nem verilmelidir. Toprak suyu yanında hava neminin yüksek olduğu yerlerde büyümeleri daha iyi olmaktadır.
EN UYGUN TOPRAK
Lahanalar her çeşit toprakta yetiştirilebilir. Ancak toprağın su tutma kapasitesi ve drenajı iyi olmalıdır. Kaliteli ve yüksek verim için derin, organik maddece zengin, tınlı killi topraklar en iyisidir.
Ayrıca, organik maddeleri bol besin maddelerince zengin topraklarda çok verimli olurlar. Bitkilerin genç fide devresinde besin maddesi ihtiyacı daha azdır. Baş bağlama zamanı, daha fazla artar. Bu nedenle gübreleme birkaç seferde yapılmalıdır.
İYI TOPRAK HAZIRLIĞI İSTER
Lahana yetiştiriciliğinde toprak, dikim tarihinden çok önce hazırlanmış olmalıdır. Sonbaharda toprak derin sürülmeli, İlkbaharda normal sürüm yapılmalıdır. Sürümden sonra diskaro ve tırmık çekilmeli masuralar hazırlanarak toprak dikime hazır duruma getirilmelidir.
TOPRAK TAHLILI YAPTIR
Gübrelemede dekara 2-4 ton çiftlik gübresi, 40-50 kg amonyum sülfat, 40-50 kg süperfosfat 20-30 kg potasyum sülfat verilebilir. En uygun gübreleme toprak analizine göre yapılacak gübrelemedir.
GÜBRE FARKLI ZAMANDA VERİLİR
Çiftlik gübresi, süperfosfatın tamamı, potasyum sülfat (potaslı) ve amonyum sülfat (azotlu) gübresinin yarısı son toprak hazırlığında verilir. Potaslı gübrenin diğer yarısı lahanalarda baş sarma başladığı zaman verilir. Azotlu gübrenin diğer yarısını ise dikimden 20 gün sonra bağlama sırasında olmak üzere 2 seferde vermek uygun olmaktadır.
ÖNCE FİDE ÜRETİLİR
Lahanalar fide ile yetiştirilir. Ekim zamanı bölgelere, çeşitlere ve hasat zamanına bağlı olarak değişiklik gösterir.
-Marmara ve Karadeniz bölgelerinde Mayıs-Haziran
-Ege, Akdeniz Bölgelerinden Mayıs-Temmuz-Ağustos
-Diğer bölgelerde ise Nisan-Mayıs aylarında yapılır.
TAVA VEYA YASTIKLARA EKİM
Tohum ekimi; ılık veya soğuk yastıklarda serpme ve sıraya yapılabilir. En uygun ekim 10-15 cm sıra arası verilerek yapılan sıravari ekimdir. Tohumlar yastıklarda şartlara bağlı olarak 8-15 gün içerisinde çimlenirler. Çimlenme sonrası sıra üzerindeki fideler 3-5 cm aralıkla seyreltilir. Fidelikte sulamaya, havalandırmaya dikkat edilmeli gerekirse ilaçlama yapılmalıdır. Seyrek olarak yetiştirilen fideler yatay olarak gelişir. Böyle fidelerde dikim zor olur.
5-7 HAFTA SONRA FİDE HAZIR
Fideler tohum ekiminden 5-7 hafta sonra 5-10 yapraklı olarak dikilmeye hazırdırlar. Fideler dikkatlice yerinden sökülmeli, dikim kazıkları (plantuar) veya çepin ile tavlı toprağa dikilebildiği gibi önceden su ile doldurulan masuraların boyun noktalarına suya dikim şeklinde de dikilebilirler. Fideler topraklı olarak dikilirse daha iyi gelişirler.
FİDE MASURALARA DİKİLİR
Lahanalarda en uygun yetiştirme masuralar üzerinde yapılan yetiştirme şeklidir. Masura genişliği çeşitlere, tek ve iki sıralı dikime göre ayarlanır. Pratik olarak traktör arkasına tekerlek açıklığına takılan karık pulluklarıyla masuralar hazırlanır.
-Kırmızı baş lahanalar sıra arası ve sıra üzeri 40-50 cm mesafeyle dikilir.
-Beyaz baş lahanalar çeşitlere bağlı olarak sıra arası 90- 100, sıra üzeri 50-70-80 cm mesafeyle dikilebilir.
-Ayrıca masuralar üzerinde üçgenvari çift sıralı dikimde yapılabilir.
SU VE ÇAPA
Lahanalar suyu ve çapayı çok seven sebzelerdir. Bu nedenle yağış durumuna bağlı olarak muntazam , aralıklarla sulama yapılmalıdır. Ot durumu ve gübrelemeye bağlı olarak 2-3 defa çapa yapılması uygundur. Bitkilerin sağlıklı büyümeleri için mücadele kuruluşlarının önerilerine göre gerekli .mücadele yapılmalıdır.
EKİM AYINDA HASAT
Ülkemizde erkenci baş lahanaların hasadı Eylül-Ekim aylarında başlar. Genelde soğuk bölgelerde kasım ayı sonuna kadar devam eder. Kışı ılık geçen bölgelerde ise kış süresince yapılabilir. Lahanaların baş kısmı keskin bıçak ile kesilir açık dış ~yaprakları temizlenir, ambalajlanır ve pazarlanır.
şekil 3. Kırmızı lahana çeşitlerinin görünümü.
IYI TOHUM+IYI FIDE+IYI YETIŞTIRICILIK=KALITELI ÜRÜN
Kaliteli iyi baş saran lahana yetiştiriciliği için; kaliteli tohumluk yanında, fide yetiştiriciliğinin iyi yapılması, yetiştirme tekniği ve iklim koşullarının iyi olması gerekir.
KIŞ SEBZESI PIRASA
Ülkemizde kışlık sebzeler grubunda yer alan pırasa iki yıllık bir kültür sebzesidir. Birinci yıl yenilen uzun yapraklı gövde kısmı oluşur, ikinci yıl çiçek açar ve tohum bağlar. Pırasa esas itibariyle pişirilerek yenen bir sebzedir. Soğanla aynı familyaya sahip olduğundan müşterek birçok özellikleri vardır, ancak baş bağlamaz ve yenen kısmı gövde ve yapraklarıdır.
SERİN İKLİMİ SEVER
Pırasa serin iklimden hoşlanan bir sebzedir. Yetişme döneminde sıcaklığın 15°C-25°C olmasını ister, yüksek sıcaklıklardan fazla hoşlanmaz. Sıcaklığın artması kalite ve gelişmeye olumsuz etki yapar. 2°C-3°C'lerde büyüme ve gelişme devam eder, ancak 0°C'de durur.
TOPRAK SEÇMEZ
Pırasalar her toprakta yetiştirilebilirse de nemli, humuslu ve besin maddelerince zengin tınlı-killi topraklar idealdir. Topraktaki humusun artması kaliteyi yükseltir. Toprak pH'sı 6-7.5 civarında olmalıdır. Pırasa yetiştiricilîğinde asitli topraklardan kaçınmalıdır.
SONBAHAR SÜRÜMÜ
Tarla sonbaharda derince sürülür ve ilkbahara kadar tezekli olarak bırakılır. Dikimden önce toprak tavında iken 20 cm derinlikte pullukla tekrar sürülür. Diskaro geçirilerek, tırmıkla düzeltilir.
2-3 TON AHIR GÜBRESI
Gübreleme, toprağın yapısına ve içerdikleri besin maddelerine göre değişmekle beraber sonbaharda derin sürümden önce dekara 2.5-3 ton yanmış ahır gübresi verilmelidir.
FENNİ GÜBRE
Gübrelemeden önce toprak analizleri yaptırmak ve bu sonuçlara yapmak gerekir. Pırasa için değişik gübre tavsiyeleri bulunmakla beraber genelde çiftçilere tavsiyemiz şöyledir.
-40 kg N’lu gübre (1/3'ü %21'lik Amonyum sülfat, 1/3 ' ü %21’lik Amonyum sülfat,2/3 ‘ü 26’lık Amonyum nitrat)
-50 kg %16-18'Iik süperfosfat
-30 kg %48-50'lik Potasyum sülfat
GÜBRELEME ZAMANI FARKLIDIR
-Süperfosfatın tamamı dikimden önceki toprak sürümünde pulluk altına verilmelidir.
-Potasyum sülfatın tamamı ile Azotlu gübrenin 1/3'ü Amonyum sülfat olarak dikim ile birlikte verilmelidir.
-Azotlu gübrenin 1/3'ü Amonyum nitrat olarak dikimden 2 ay sonra,
-Azotlu gübrenin 1/3'lük kısmı ise yine Amonyum nitrat olarak 2. gübrelemeden bir ay sonra verilmelidir.
MÜNAVEBEYE DİKKAT
Pırasa dikilecek tarlada 4-5 yıl aynı familyaya ait soğan sarımsak ve pırasa yetiştiriciliği yapılmamış olması gerekmektedir.Aksi taktirde o familyaya ait hastalık ve zararlıların toprağa yerleşmesi ve hep aynı besin maddelerinin tüketilmesi, toprağın bu yönden zayıflamasına neden olduğundan başarılı bir yetiştiricilik yapılamaz.
FIDE İLE ÜRETİLİR
Pırasa üretimi tarlaya direk tohum ekimi ve fideden yetiştiricilik şeklinde gerçekleştirilebilir.Ancak fide ile ürelim en geçerli görünen yetiştirme yöntemidir.
TOHUMU NE ZAMAN EKELIM?
Fide ile yetiştiricilikte pırasa tohumları Mart-Mayıs ayları arasında soğuk yastıklara 5 cm ara ile açılan çiziler üzerine sıkça ekilmelidir. Tohum ekiminden sonra tohumların üzerine 1 cm kalınlıkta harçtan bir kapak atılır, bastırılır ve ince süzgeçli kovalarla yeterince sulanır. Bu sulama aynı zamanda tohumların çimlenmesi için gerekli rutubeti sağlayacaktır. Normal şartlarda pırasa tohumları 10-12 gün içinde çimlenirler.
SEYRELTME VE OT TEMIZLIĞI ŞART
Fidelikte seyreltme, ot mücadelesi ve sulama işlerine devam edilir. Fideler, tohum ekiminden 10-12 hafta sonra kurşun kalem kalınlığında ve 17-20 cm ~ boyunda olurlar. Bu dikim için uygun bir büyüklüktür. Fidelerin yastıktan kolayca sökülebilmesi için yastıklar bir akşam önceden sulanmalıdır.
KÖK VE YAPRAK BUDAMASI
Pırasa fideleri tarlada önceden hazırlanan tahta ve masuralar üzerine sıra arası 30 cm, sıra üzeri 15 cm olacak şekilde plantuvarlarla açılan çukurlara dikilirler. Dikimden önce dikim kolaylığı sağlamak. amacıyla kök ve yaprak aksamında hafif bir budama yapılabilir. Dikim Haziran-Ağustos ayları arasında yapılır ve dikimden sonra bolca can suyu verilir. Dönüme 20.000 fide dikilir.
DIREKT TOHUM EKILEBILIR
Direkt tohum ekiminde önceden hazırlanmış tahta veya masuralar üzerine 30 cm aralıklarla 1-2 cm derinliğe tohum ekimi elle veya makina ile yapılmalıdır. Daha sonra tarlada çıkan fideler 15 cm aralıkla seyreltilirler.
SU VE ÇAPA BERABER
İlk can suyundan 3-4 gün sonra mutlaka ikinci bir sulama yapılmalıdır. İkinci sulamadan 10 gün kadar sonra yağmur yağmadığı taktirde 3. bir sulama ve hava şartlarına göre bütün gelişme süresince 1-2 hafta ara ile sulama yapmak pırasanın istenilen şekilde gelişmesi için şarttır. Sulamalardan sonra toprağı havalandırmak ve yabani ot mücadelesi için çapa yapılması tarladaki bakım işleri arasında sayılabilir.
YABANCI OT MÜCADELESİ
Pırasada yabani ot kontrolü çok önemlidir. Pırasa küçük bir bitki halinde iken yabani otlarla rekabet edemez. Bu kontrol otlar yolunarak, ya da çapalanarak yapılır. Ancak büyük çaptaki kontroller için ot ilacı kullanılmalıdır.
TARIM TEŞKİLATINA DANIŞ
Diğer bir bakım işi ise hastalık ve zararlılarla mücadeledir. Mücadele tarlada hastalık ve zararlılar görüldüğünde Zırai Mücadele Teşkilatının önerileri ışığında yapılmalıdır.
GÖVDE BEYAZ OLMALI
Pırasada beyaz kısmın uzun olması aranan bir özelliktir. Bu bir çeşit özelliği olmakla birlikte, yetiştirme esnasında gövdenin tabandan itibaren toprakla örtülmesi ile bu uzunluğu bir miktar arttırmak mümkündür. Bu amaçla yaz sonu, erken sonbaharda pırasaların gövdeleri toprakla örtülüp, beyaz kısmın uzunluğu arttırılabi
Facebookta paylaş
Twitter'da paylaş
Google+'da paylaş!
Pinterest'te paylaş!